Leśna droga z Białej do Klocka foto (c) Maciej Żurawka

Położenie i przyroda

(po kliknięciu na mapke po prawej stronie pojawi się dokładna, interaktywna, mapa Borów Tucholskich)

Obszar Borów Tucholskich, zwany również Równiną Tucholską obejmuje wycinek Polski niżowej zawarty pomiędzy 17^o30’ i 18^o35’ długości geograficznej wschodniej, a 54^o i 53^o40’ szerokości geograficznej północnej. Równina Tucholska stanowi jeden z subregionów Pojezierza Pomorskiego i leży w dorzeczu rzek Brdy i Wdy. Równina dzieli się na dwie części. Pierwszą stanowią właściwe Bory Tucholskie, rozciągające się na olbrzymich polach sandrowych usypanych na przedpolu moren czołowych stadium pomorskiego. Drugą, wschodnią część tego  subregionu stanowi Wysoczyzna Świecka, granicząca ostrym stopniem terenowym z doliną dolnej Wisły. Wyznaczenie ścisłych granic Borów Tucholskich jest dość trudne. Z pewnym uproszczeniem można przyjąć, że chodzi o obszar mieszczący się w dorzeczu Wdy oraz środkowej i górnej Brdy. Bory stanowią po Puszczy Białowieskiej największą powierzchnię leśną w kraju. Obszar ich wynosi około 321.000 ha.

Obszar ten pod względem morfologicznym stanowi przeważnie mniej lub bardziej płaską równinę sandrową, urozmaiconą licznymi rynnami, obniżeniami wytopiskowymi wydmami oraz dolinami rzek. Do ważniejszych dolin należą doliny rzek Brdy, Wdy, Mątwy i górnego odcinka Wierzycy. Poza sandrami lasy Borów Tucholskich porastają również pagórki i wzgórza moren czołowych. Decydujące znaczenie na powstanie rzeźby omawianego wywarł ostatni lądolód skandynawski. W czasie postoju przy krawędzi lodowej tworzyły się pagórki i wzgórza morenowe zbudowane z gliny, piasków i żwirów z głazami. Wody roztopowe żłobiły pod lodem głębokie rynny, a na przedpolu lądolodu usypały rozległe płaskie stożki i równiny, zbudowane z piasków i żwirów. Z piasków tych w okresie tundrowym został usypane lokalne wydmy. 

Najbardziej malowniczym, typowym elementem dla obszarów polodowcowych są jeziora. Większość z nich stanowią wąskie, długie, o stromych zboczach, głębokie jeziora rynnowe. Spośród blisko 900 różnej wielkości jezior, występujących pojedynczo lub w zwartych zespołach na obszarze Borów, aż 40 przekracza powierzchnię 1km². Do największych należą jeziora: Wdzydze, zwane potocznie Kaszubskim Morzem o powierzchni 1455,6 ha, Charzykowskie (1363,3ha), Karsińskie (648,1 ha),  Kryszyńskie (461,3 ha), Kałębie (466.3 ha), Somińskie (433,1 ha) i Borzechowskie (237,7 ha), a także sztuczne zbiorniki: Koronowski (1560 ha) i Wdy w Tleniu (400 ha). Jeziora rynnowe zostały wyżłobione przez wody lodowcowe. Wody te, płynące pod dużym ciśnieniem rozcinały podłoże. W ten sposób powstały długie łożyska, bogate niejednokrotnie w progi i głębokie niecki. Obok jezior rynnowych występują również zanikające, niegłębokie jeziora, charakteryzujące się nieregularnym kształtem i łagodnymi zboczami. Wypełniają one zaklęsłość terenu, a powstały po wytopieniu się pogrzebanych w utworach morenowych lub sandrowych brył lodowych.

Brda foto (c) Maciej Żurawka

Środkiem Borów Tucholskich, w dolinach o wysokich i stromych brzegach, płyną rzeki Brda i Wda odznaczające się szczególnie dużym spadkiem (sięgającym 0,65 i 0,72%) i stosunkowo licznymi zwężeniami. Na trasach swego krętego biegu przepływają przez liczne, o różnym kształcie jeziora, stapiające je w naturalne, popularne od bez mała półwiecza, turystyczne szlaki wodne. Także mniejsze rzeki i strugi jak: Kłoniecznica, Zbrzyca, Czerska Struga, Młosienica, Pielska, Brzezianek, Niechwaszcz, Prusina, Kałębnica nadają się na znacznych odcinkach do uprawiania turystyki kajakowej.

Malowniczość krajobrazu, wynikające z dużego nagromadzenia najokazalszych wzgórz morenowych otoczonych siecią jezior, potęguje jeszcze bogactwo zieleni. Duże fragmenty pierwotnej przyrody zostały objęte zarządzeniami ochronnymi jako rezerwaty przyrody lub parki krajobrazowe. Do najciekawszych należy zaliczyć: rezerwat cisów nad na jeziorem Mukrz koło leśnictwa Wierzchlas, rezerwat archeologiczno-przyrodniczy Kręgi Kamienne w Odrach, rezerwat pierwotnego lasu liściastego ze stanowiskami brekini Szczerkowo k. Tlenia uroczysko Krzywe Koło w nadleśnictwie Błędno – stary las mieszany, a nad rzekami i jeziorami rezerwaty ptactwa wodnego. W 1978r. sprowadzono nad jez. Ostrowite w nadleśnictwie Rytel parę bobrów. Z uwagi na doskonałe warunki dla budowy żermi utworzono tu rezerwat przyrody.

Zmiany jakie nastąpiły na przestrzeni dziejów w środowisku przyrodniczym, spowodowały że dziś w Borach Tucholskich nie ma już ani turów, które licznie tu występowały jeszcze w XVIe., ani bobrów czy nawet żółwi błotnych, a i wilki rzadko można spotkać w leśnych ostępach. Ptaki również, na skutek coraz intensywniejszej gospodarki leśnej, straciły naturalne warunki życia i żerowania, chociaż nadal występują tu w ostepach leśnych i matecznikach rzadkie gatunki: orzeł bielik, rybołów, żuraw, łabędź niemy, czapla siwa, głuszec, puchacz i bocian czarny.